Шадар гурван цэрэг шавайгаа ханатал тэнэсэн нь:

Бурхны хурга,ариун амьтан хоёрын хамт

Бага тойргийн жирийн л нэг орой Ө.Үлэмжтөгс Д.Сосорбарам хоёрын хамт нэг кафед амьдарлын талаар утга зохиолын талаар цаашдын аж амьдарлын талаар мөн "Эмэгтэй хүний талаар" хэсэг зуур ярилцаж суухдаа яриандаа ч юмуу пивондаа ч юмуу халахдаа гурвуулаа нэгэн дуугаар "Дорноговийн Айраг сумруу" эрхэм найз Д.Эрдэнэзулайг эргэхээр мөн замаараа нутаг оронтой танилцаж явхаар шийдчихэв.... Тэгээд л гурав дахь пивио тулгаад замд гархаар шийдэж ууж дуусаад гэр гэрийн зүг явах бэлтгэлээ хийхээр хөдөлцгөөв.

2011 оны 11-р сарын 1-ний дөрвөн цаг гучин минутанд зорчих тасалбараа авчихаад гурвуул ойролцоох цайны газарт хоол идэж үлдсэн мөнгөндөө тааруулаад эр улсын жаргалыг эзгүй хээрт эдлэх гэж байгаагаас хойш нэг "Галуун хүзүүт" авхаар оров. Гэвч сар болгоны нэгний гэж нэхэл хатууутай өдөр байсан боловч худалдагч залуу нь багадаа төмөр замын гудамжинд нусаа гоожуулж явсан найз минь байв. Тэр үед л дотор зуун төгрөгтэй явснаас зуун нөхөдтэй яв гэсэн монгол ардын зүйр үг үнэн мэт санагдав. Нэгэнт уух юмаа авснаас хойш хэсэг тайвшираад тамхилцгаан зогсоход Улаанбаатар-Замын үүдийн зорчигчид суудлаа эзэлнэ үү гэсээр төмөр замын цагаан хоолой эгшиглэв. Суудалдаа тухалж авхад хэдийн нар шингэх зүгтээ морилж ард хоцорсон Улаанбаатар минь сүүмийн сүүмийсээр алсран алсарсаар холдов.

Дорноговийн Айраг сумын сургуулийн бидний бахархал буланд залрах яруу нарагч Д.Эрдэнэзулайгийн хөрөг

Нэгэнт зорьсон газартаа хүрэх нь тодорхой болсноос хойш Д.Эрдэнэзулайгийн гэрийг мэдхийн тулд түүнлүү залгахад бид хэдтэй нэг хоногийн өмнө зөрж хотод ирчихсэн байв. Гэвч энэ мэдээ бид гуравт хүндээр туссангүй. Ямар ч байсан гэрт нь очиж ээжид нь зориулж бас сая төрсөн эгчид нь зориулж авсан бэлгээ өгөхөөр шөнийн арван нэг дөч болж байхад "АЙРАГ" хэмээх бяцхан суурингийн өртөөнд тосуулах хүнгүйгээр газардав. Амьсгалхад агаар нь цээж дүүрэн юм. Гурвуул шөнийн харанхуйд тамхиа улалзуулсаар Христ сүмийн гэрэл чиглээд л алхаад байлаа. Эндхийн ноход даан ч их тайван юм. Хуцна гэдгээ мартсан юмуу. Хашаа хашааныхаа үүдэнд дуг нойрондоо дугжирцгааж байх юм. Уг нь яг өдийд л сумын төвийн нохдын эд ажил эхэлдэгсэн.

Гөлөг байхаасаал дуг нойрондоо гэж

Тэгсээр Доржнямбуу хэмээх өрх айлын гэрийн үүдэнд хаалгыг нь дотно нандинаар хоёр тогшиход Эрдэнэзулайгийн  ээж Цэцэгмаа эгч биднийг халуун дотноор хүлээн авлаа. Цай ууж суух зуураа эргэн тойрноо ажиглахад аавынх нь  гараар сийлсэн сийлбэрүүд мөн зурсан зурагнууд нь нүднээ тодорно. Их уран зорж сийлсэн бүтээлүүдийг хараад дотроо нямбай цэгцтэй хүн байждээ гэж бодсоноо нуух юун. Нөгөө хоёрт маань ч тэгэж санагдаа биз. Ингэсээр газраар зассан сайхан орон дээр гурвуул бөх гэгч нь нойрсон сэрээд өглөөний ундаа ууж  Дорноговийн өглөөний наранд сунайж Айраг сумын аж байдалтай танилцахаар гарав.....

Хэзээний л алдартай улсаар дүүрэн энэ газрыг хараад дээрх дуу санаанд орж ирсэн мөртлөө ая нь мартагдаад байсныг даанч бодоод ухаад ойлгохгүйл явлаа . Магадгүй нутгийн салхис хэсэгхэн хугацаанд бодол согтоогоо бизээ. Ингэсээр элдвийг тунгааж бас сум орон нутгийн ажил байдлыг хөндлөнгийн нүдээр ажиглаж явсаар Дорноговийн арван хоёр жилийн сургуульд ороход эмээгийнхээ талын хамаатан болох бага ангийн багш Эрдэнэчимэг эгчтэй таарч гэрт нь уригдав. Бид гурвыг сайхан хүлээж авч хоол хийж өгөнгөө "Айраг" сумын амьдарлын түвшин энэ суурингийхаа сайн сайхныг гучин нэгэн жил амьдарч ажилласан хүнийхээ хувьд өөрийн мэдхээр чин сэтгэлээсээ ярьж өгсөн нь сайхан санагдав. Мөн сэтгүүлчдийн хараанд өртөөд энд тэндхийн хүмүүсийн анхаарлыг эрхгүй татаад байгаа Жоншны уурхайн талаар бага ч гэсэн мэдээлэл өгөв.  Бас сэтгүүлчийн ажил хийж байгаа бид хэдэд урмын үг хайралсаар  үдэж замын зардлын мөнгө нэмэрлэхэд нь нэрэлхсэн ч хэрэг болно гэдгийг нь мэдээд гараа тосоод л авав. Ер нь ч тэгээд нэрэлхүү зан хэнд хэрэгтэйн. Гархад цаашаа Хэнтийн Бор-Өндөр орвол аавын чинь хамаатнууд бас багын чинь найз Золжаргал байгаа гэж хэлэв. Ай даа аавын бийд хүнтэй танилцаж агтны бийд газар үз гэсэн үг санаан дотроос гижигдэв. Тэгсээр гурван цаг болж Цэцэгмаа багшийн явуулдаг "Хүрэл тулга" дугуйлан нээлтээ хийж нээлтэнд нь уригдсан бид хэд өөрсдийн чаддаг мэддэг бүхнээ дугуйлангийн хүүхдүүдтэй ярилцаж халуун дотно яриа өрнүүлэв. Тэр дугуйлангаас Д.Хуйлдар гэдэг хөвгүүн бид 3-ийн сэтгэлийг эрхгүй татсан боловч таван минутын уралдаанд шударга шүүлтийн дагуу дугуйлангийнхаа охин Оюукад түрүүгээ алдсан ч тэр хүүхэд бичихээ л болихгүй бол бид гурвийн хувьд сайн яруу найрагч болно гэдгийг нэгэн дуугаар тийм гэж  лав хариулна. Ингэсээр Дорноговийн дугуйлангийн хүүхдүүд биднийг гаргаж өгч зарим нэг нь дэвтэр дээрээ сэтгэлийн үг зарим нь дуртай мөрөө бичиж өг гэж ичээв. Тэхдээ л Айраг сумын тэр багачуудаас ирээдүйд "Монголын утга зохиолд" хүч түрэн орж ирэх авьяастнууд ар араасаа давалгаалан замнасаар байх бизээ..

Яруу найрагч Д.Сосорбарам фенүүддээ гарын үсгээ зурж өгж буй нь

Өртөөн дээр очиж мянга таван зуун төгрөгний тасалбартай Хэнтийн-Бор-Өндөрлүү явах пилет гурвыг бичүүлээд хэсэг азнасхийн Социлизимийн үеийн хит болсон бүтээлүүдийг утсан дээрээсээ  сонсонгоо гурвуул хэсэг чимээгүйхнээр дотроо санаа алдацгаав. Учир нь залуу насны мартагдашгүй хэсэгхэн дурсамж үлдсэн Дорноговийн Айраг сумын тэнгэр нэг л бүрхэг жихүүн хүйт даагаад гомдоод байгаа ч юм шиг санагдав. Ийн гуниж суухад галт тэрэгний бүрээ эгшиглэж цааш явах аяныхаа замд гарлаа.      

Шөнийн Бор-Өндөр Айраг сумыг бодуул уул уурхай эрт хөгжисөн гэсэндээ орон сууц хүн ам хөл хөдөлгөөн ихтэй замын гэрлүүд нь асаалттай угтав. Эрдэнэчимэг эгчийн хэлснээр багын найз Золжаргалын утаслуу залгавал "Бор-Өндөрийн" Онцгой байдалд жолоочоор ажиллаж байгаа гэдэг сургийг мэдээд тийш алхсаар хүрээд л очив. Өөдөөс гурван жилийн өмнө салсан дүрслэл жирийгээд өнгөрөх нь тэр. Гэрэвшсэн үү итгэж ядсан уу бүү мэд. Нэгэл хүйтэн хөндий мэнд мэдээд, гэрээ зааж өгөөд ажилдаа хоцров. Маргааш өглөө арван нэг хүртэл ажилтай тэр болтол гэрт сайхан унтаж байхгүй юу л гэлээ. Тэгсээр хонох газраа очиж найзын хашааны эзэн мөн л хамаатан болох Цэнгэл ахынд гэдэсний хуушуур идэж ходоодоо баярлуулаад, гол зорилго болох Хэнтийн Дархан сум орж "Төрийн соёрхолт яруу найрагч Р.Чойномын гэр музейг үзэх талаараа хэлхэд ирж очиход 90км талдаа 45 гэж байлаа. Тэгээд мөнгөө л бэлдчих гэдэг юм байна. Мөнгө дуусаж байсан ч сайхан сэтгэлд нөхдийн дэм тусаар мөнгөө хангалттай олох аргаа олчихоод маргаашийн хаан банк онгойхыг хүлээхээр  Золоогийн  хөрзөнгөөр галласан гэрт бөх гэгч нь нойрсов.

Замын турш хайр энэрлээ харамгүй зориулсаар ирэв. Ер нь дундын минь өмч байлаа тэр...

Өглөө босход Бор-Өндөрийн тэнгэр бүрсгэр бүүдгэр байлаа. Гурвуул нүүр гараа угааж аваад бэлдэж өгсөн цайгаа уучихаад Бор-Өндөрийн хотоор зугаалж Интернэт кафед нь хаягаа шалгаж блогоо хүртэл замд бичигдсэн найзынхаа шүлгээр хөгжүүлээд, зарим нэг нөхөддөө амьд яваагаа дуулгаад Хаан банкнаас ч мөнгөө авлаа. Гадаах агаар жихүүн байсан ч сэтгэл минь халуу шатаж байлаа. Тэнгэрээс шамарга зөөлөн хаялана. Манай хоёр цаашлуулж номны өмнөтгөлд байдаг шамарга гэдэг үгээр хүнийг шоолов. Тэгэж тэгэж явсаар Хэнтийн яруу найрагч болох номоор нь мэдэх Д.Гансүрэн яруу найрагчийг хайх журмаар 10жилийнх нь сургуульд орж монгол хэлнийх нь багшаас сураглавал Шаарийбуу хэмээх найрагчийн дугаарийг өгж Үлэмжтөгс утсаар асуусан ч тусыг эс олов.

Гэтэл шамарга маань бударсан их цасаар солигдож эргэн тойрон битүү мананд автах нь тэр. Яаахаа шийдэн барин  сургуулийн  үүдний хаалганы сандал дээр сууж байтал  түрүүн утсаар ярьсан Шаарийбуу найрагч ороод жижүүрээсээ сая надтай утсаар ярисан залуучууд хаана байна гэсээр биднийг хараад сайхан залуучууд байна гээд үнсэж гарав. Бас зүгээрч гүй ээ жоохон юм үнэртүүлчихсэн. Тэгээд л нэг өрөөнд дагуулж ороод гол зорилго агуулгыг асуусаар Р.Чойномын гэр музейг үзхээр явна гэсэн чинь бас шүлэг бичдэг хүн гэсэндээ тэрүүхэндээ тус болох гээд чадлынхаа хэрээр танидаг баридаг жолоочоосоо асуусан ч цаснаар тэгээд битүү манантай өдөр явах жолооч нэгээхэн ч байсангүй. Гэвч Эрдэнэзулайгийнд түүнийг байхгүйд очисондоо харамсаагүй шигээ юу ч бодолгүй буцаж байгаа айл Цэнгэл ахынд орж өдрийн хоолоо идэж бас хүүхдийнх нь комьпютер дээр машин уралдаж тоголсоор өдрийн талыг барж суутал бүрий ч болж Золоо ч орж ирэх нь тэр.

Золжаргалын гэрийн гадаа

Маргааш буцлаа хөгшөөн бас нэг юм гэрт чинь задалхуу гэтэл тэр чинь зовлон юмуу гэж хариуллаа. Шадар гурван цэрэг эвтэй дөрвөн амьтан болсоор буцаж гараад онцгой байдал дээр очиж хамт ажлыг нь шалгангаа дэлгүүр орж нэг юм авах гэтэл пиво аваа гэх нь тэр. Дотроо гайхаад л пивоо бариад л гэрт нь орлоо. За тэгээд ч мөнгө яаг буцах зардалдаа таарчихсаныг ч хэлхүү нэгэнт л зам хаагдачихсан нөхцөлд тэгээд хийх ажилгүй хүмүүс чинь пиво задлах гэтэл авдарныхаа араас нэг юм гаргаад ирлээ. Ууж эхэллээ. Багын дурдатгал жирэлзэж  Хэнтийн Баянмөнхөд хамт адуунд явж байсан, мөн хонь хариулж байсан муудалцаж байсан зэрэг эргээд сэдрэх нь тэр. Манай хүн ч эхнэртэй болсноо хүүхэдтэй болсноо найман сард гэр барьснаа дуулгаад амжлаа. Гэвч хүүхэд эхнэр хоёр нь хот явсан байлаа. Хэн хэн маань сайхан дундаа орцгоож байтал Золоо нэг найзыгаа хоол хийгээд аваад ир гээд л залгаж байна. Бид гурав ч яахав цатгалан байсан. Нээх ч хоол бодсонгүй. Удахгүй "Онцгойд" хамт ажилладаг онц гойд зүйлгүй  ч төлөв даруу Батчулуун гэдэг үеийн залуу ширээнд нэмэгдснээр эвтэй дөрвөн амьтан гарын таван хуруу боллоо..Ийм тийм зүйлсийг ярилцсаар гурван ч шил архи  дууслаа дахиад байгаа юу гэтэл авсан авдарных нь араар өнгийвөл авдраараа байх нь тэр . Тэгээд л тийм зүйл хараад дээр нь багын амьдрал эрхгүй сэтгэл эгшээгээд бас хамт явсан хоёртойгоо цуг гэнэт юу ч бодолгүй урсгалаараа энд ирчихсэндээ баярласандаа тас үсэрсээн. Манай хоёр ч сайхан ойлгосонд одоо хүртэл баярлаж явнам. Мэдээж тасарсан хүн яаж унтаснаа яаж л санав гэж нэг мэдсэн Сосорбарамыг тэвэрчихсэн л сэрлээ. Тэгсээр дөрвүүл сэрцгээж явах барих юмаа цуглуулж байтал Золоо гаднаас жолооны үнэмлэх гадаад паспорт өврийн дэвтэр барьсаар орж ирэв. Цасанд сайхан цан цохиод хоножээ. Нөгөөдхөө өвөртөө хийгээд л 08.30 болж байхад дараа ирнээ гэсээр тэврэлдээд салцгаав. Гэвч Бор-Өндөр--УБ явдаг чиглэлийн автобусны билет дууссан байв. Маргааш нь хагасайн өдөр нэг нь тэнхмийн тэмцээнтэй нөгөөх нь төлөвлсөн ажилтай байсан болхоор заавал явхаас өөр шаардлагагүй. Хөдлөхөөс нь өмнө гурвуулаа юу л болвол болог гэж бодоод л хамгийн хойно сууж байсан хэдтэй хувааж суугаад л кармаанд үлдсэн 25.000 төгрөгөө өгөөд л төрөлх нийслэлийнхээ зүг хүлгийн жолоо залав.....  Гурван хүн хоёр хүний зардлаар явж эдийн засгийн хэмнэлтийг гаргасан нь аялалын бас нэгэн олзуурхууштай үйл явдал болж бидэнд ашиг тусаа үзүүлэв. Замд Говьсүмбэр аймгийн төв Чойр дээр цайны газар  зогсоход кармаанд мөнгө байхгүй ч сэтгэл дотроо бид баян бялхаж цалгисан цатгалан явав. Яагаад гэвэл олон уран бүтээлийн санаа толгойд багтаж ядталаа тэнэчихсэн зарим нэг нь бичигдээд эхэлчихсэн байсан юм чинь. Ингэсээр урагшлаад л үлдэж хоцорсон бүхэн ард хоцроод дурсамжин дотор кадарлагдсаар

явхад алсарсаар хоцорч байсан "Нийслэл минь" тодрон тодорсоор угтав.
 Дараачийн адал явдал хаана хэрхэн яаж явагдахыг хэн ч бүү мэдэг........ Үргэлжлэл бий....