Хөөрөлдөөн

Түүнийг Батчулууны Эрдэнэсолонго гэдэг. Эхнэр хоёр хүүхдийн хамт амьдардаг. Миний мэдхээр тэр "Гүзээлзэгэний амьдрал" "Зун шиг" гэсэн яруу найргийн хоёр түүвэртэй. Мснжрийнхээ статус дээр сүүлд бичээд блогдоо оруулаад тавьчихсан шүлгийг маань уншаад эхлээд сэтгэгдлээ хэлсэн бол цаашаа яриа минь даамжраад түүний найз Ц.Доржсэмбэ найрагчийг зайран мөн эмэгтэй хүн болгочихов. Яахав 21-р зууны техник технологийн дэвшилтэд нөлөөгөөр"УЛААНБААТАР" дүүргийн аль дүүрэгт хэн хэнийгээ амьдардагыг мэдэхгүй болов чиг, интернет гэсэн уужим ертөнцийн цахим шуудангаар бид хоёр нэг иймэрхүү л зүйлс ярилцлаа.
Ярилцлага хэр таалагдахыг тааж мэдхийн арга алга. kkkkkkkkkkkkkkkkkkk

sook erdene: hi
Nachin Sainjargal: hi
sook erdene: za odoohon
Nachin Sainjargal: tanii ajil torol uran bvteel tsom ondor bizde
sook erdene: aan davgui dee
Nachin Sainjargal: mmhaan
sook erdene: tamhi unsnii sav za tegeed gunig
gantsaaradal geed ih olon yum baina aa
sook erdene: hunii gadnah ni dotorhoo dotorh ni gadnaa ilerhiildeg
Nachin Sainjargal: oilgoloo
sook erdene: bi chamaig gadnaas chini haraad dotorhiig chini oilgohiig hicheedeg
sook erdene: dotroos chini gadnahiig ni harahiig husdeg
sook erdene: medeej chi bol zaluu hun
sook erdene: tiimees daraagiin shulguud chini iluu ungutei gereltai baigaasai gej husej baina
manai zarim ih medegchid yaruu nairag bol gunig uitgar yum gej heldeg
Nachin Sainjargal: kkke
sook erdene: bi uunii esreg baidag
sook erdene: yaruu nairag bol chi uuruu yum
Nachin Sainjargal: bi bas tgj boddog baisan ygdch ym svvliin uyd
Nachin Sainjargal: bi ooroo gdg ym gdgiig mederdeg bolson gxvde
sook erdene: chi gereltei tiim uchraas chii uuriinhuu ter gerliig haruulaasai gej husej baina
sook erdene: hugjiltei zugaatai marzan esvel uurtai za zarimdaa gunigtai tiim olon ungu ayas baigaasai gej husej baina zaluu hun mini
Nachin Sainjargal: haranhuid odroor gilalzax nar shig orchlon moxtol setgelee tsuultal saihan
Nachin Sainjargal: shulguud bichinee tanid amlii
sook erdene: ok  bi chamd itgej baina
Nachin Sainjargal: itgeliig chinii dutuuduulj bish ilvv avch yavnaa
sook erdene: har bish saaral bish ungulug shulguud bicheesei gej husej baina
Nachin Sainjargal: zun shig uu
Nachin Sainjargal: kke
sook erdene: za barag l
Nachin Sainjargal: xavriig bas martaj boloxgui ym shig sanagddag kke
sook erdene: yagaad gevel yaruu nairag ih ayultai yug bichne yug husne yag ter ni bichsen hund uurt ni tohioldoj baidag
Nachin Sainjargal: harin teriig tenegiiin dotor uujuu gdg shig ygdch ym sayhan l
Nachin Sainjargal: alhah bolgondoo
Nachin Sainjargal: boddog bolson
sook erdene: asar ih unshaad eldviin tarhi ugaasan yumnuudiin yarianaas uuriigii buren chuluuluud
sook erdene: tegeed l bicheed bai
sook erdene: busdiig ni tenger medej dee
sook erdene: itgesen huneesee l yaruu nairgiinhaa sain muu esehiig asuuj

bai
Nachin Sainjargal: teriig harin neg sain oilgood baigaa shv
sook erdene: yagaad gevel diilenh yum bichdeg humuus yag
chin uneniig chamd heldeggui yum
Nachin Sainjargal: nistel magtaad l haha
sook erdene: buh yaruu nairagch uuriiguu hamgiin aguu gej
boddog
Nachin Sainjargal: ta tgj boddoguu ooriigoo
sook erdene: tiimees ted chamaig neg bol hudlaa magtana neg bol doosh ni hiine
tegj bodohgui bol sain yaruu nairagch bolj chadahgui
sook erdene: ih zurchiltei oilgolt
Nachin Sainjargal: zurchiliig ooroor oilgoh arga zam baina u
sook erdene: 1 iim bodol baina
sook erdene: medeej chi bol hamgiin aguu ni
sook erdene: tegj bodohguigeer chi hezee ch sain yum hiij chadahgui
 gehdee
Nachin Sainjargal: boddog l bodliin mine ilerhiilel baina
sook erdene: chi yag tultal ni sain hiij chadsan uu gej uuruusuu bainga asuuj bai
Nachin Sainjargal: mhaan tanid tguul yag tultalna bichisen shuleg baina u
Nachin Sainjargal: bvvr bi yag xiisen shvv
Nachin Sainjargal: bichij chadsan shvv gsn
Nachin Sainjargal: shuleg
sook erdene: yahav

shuleg uuruu bas ih haritsangui yum aa
sook erdene: bi nyamsurenddurtai
sook erdene: za tegeed zuvhun uuriinhuu songoltoor shuleg unshdag
ternees ene mundag gesen bolgoniig bi huleen zuvshuurduggui
sook erdene: uneheer chamd taalagdsan bol
 bur huuhdiin shuleg baisan ch bi sain shuleg l gej bodno
sook erdene: uur henii ch bish chi yund durtai ve gedeg l chuhal
Nachin Sainjargal: durtai xdn yaruu nairagch buur ogt durguich
bii
Nachin Sainjargal: durtaigiin toond harin Tsendiin Dorjsembe ah bol
Nachin Sainjargal: manlai egneend

Яруу найрагч Цэндийн Доржсэмбэ

sook erdene: aanhaan
sook erdene: tegeed yag shuleg bichne geed suuh ni uuruu bas sonin oilgolt
 hezee haana gedeg ni hamaagui yamar ch baisan bichsen baih ni chuhal sanagddag
Nachin Sainjargal: sanaa neg bainaa tguul Dorjsembe ah tanii %d yag yuuv
sook erdene: minii naiz
sook erdene: sain yaruu nairagch
Nachin Sainjargal: yaruu nairagch baigaagui baisan bol ter xvn tanii tosoolloor ymr xvn baih baisan be
sook erdene: sain zairan baih baisan baihoo

                                                             Ц.ДОРЖСЭМБЭД

Самар цөмж яруу найргийн тухай ярилцацгаая
Саваагүй гэнэн насаа дурсъя
Улаанбаатарын гудамж, архины дэлгүүр
Ядуусынх нь зовлон, Блокийн шүлгүүдийг магтья

Манан дундах мөрөөдлийн хотдоо дахиад нэг очъё


Маргааш өглөө нь шараа тайлцгаая
Үзээд өгье гэхээр нь итгээд луйвардуулчихсан
Хөвгүүн насаа буцааж авья
Явья, "Сэлбийн" гүүрэн дээр очиж тамхилцгаая
Яруу найраг дахь нялхасын өвчнөө сэдрээе.

                                              Гүзээлзгэний амьдрал номын "12-р хуудсан зурайн буй"

sook erdene: kkkk
Nachin Sainjargal: hahah
sook erdene: esvel emegtei hun baih baisan baih
Nachin Sainjargal: emegtei xvn baisan bol ta hamt ym vzexch ymuu
Nachin Sainjargal: esvel xoolond urihuu
sook erdene: he he he
 uuj ideed untaj hevteel yavah biz
Nachin Sainjargal: hahahhaha tguul xer ix uuj idej untaj xevtej baina
Nachin Sainjargal: odoogoor
sook erdene: uu odoo ter ue duuschee
 ah ni suuliin 3 jil ogt uugaagui
sook erdene: on garaad37 hurlee sh dee
sook erdene: 40 hurehed 3 han jil dutuu
sook erdene: huuhed baihad 40 nastai hun harahaar aimaar hugshin sanagddagsan
Nachin Sainjargal: odoo tgd
Nachin Sainjargal: ymr sangdaad baigaan
Nachin Sainjargal: 40n nas
Nachin Sainjargal: kke
sook erdene: yahav dee 17 toi yum shig l sanagdahgui yu
                  
                                       Тэгээд цаашаа юу ярилцсаныг ярихын хэрэг байна уу даа.
                                                                                   2011.12.30

Уруулд минь

Энэ хачин амьдралд давчидхын цагт ямар нэгэн зүйл бичихээс өөр гарц үгүй.
                                                                                                                      Г.Аюурзана
Тамхины хөшигөлсөн хөх утаа
Эргэн тойрноо шингэн замхарах шиг
Төгөлдөр гүн санаа алдалтыг
Эхэр татан уужим амьсгалахдаа ойлгоном

Ойлгохын төдийдөөл дахин нэгийг асааж
Үнсийг нь долоовор хуруугаараа жигд тогшиж
Үлдсэн хэсгийг нь, ишинд нь тултал сорход
Оньсого дүүрэн асуултын тэмдэгүүд нүднээ тодорном

Тодорсон тодорхой дүрсүүдийг
Барьж авах гэж, алгаараа шүүрхэд
Баригдах барьцгүй хэрнээ
Танил дотноор хувцасанд минь шингэнэ

Шингэх үйл явцыг нь
Хэзээ ч ажиглаж чадахгүйгээр
Шаргал дөлийг ганцхан довшилтоор асаахад
Хав харанхуйд улалзах дөл нь хань болно

Ижил дасал болсон ийм л нөхрөө
Зам зуурын хэн нэгнээс хааяа сураглаж
Заримтай нь нөхөрлөж, ихэнхийг нь үүрд хаяж
Инээмсэглэн алхахад

Хажуу дэргэд байх хугацаандаа
Халаасанд минь, эсвэл
Халуун дотно ярианы даруулганд чи орлогдож
Хайр гэх үгийг уруулд минь зурнам

                                                                                                   11.12.29

Сэрнэм

                                Чиний болзоонд ирэх цаг 
                                             Миний тамхиа татах хугацаатай тэнцүү
                                                                                                              Б.Одгэрэл

Саран хөвөхүйл 
Сэтгэл нялхарах чимээг эзэмдэж
Салхи эсгэчих залуу насныхаа
Сайхан хар нүдэнд жаргал үзнэм

Үзэхүйеэ сул асгарах
Гэзэгний чинь үзүүрээс дусагнах
Үзтэл шингэн борооны
Гэгээн танхил нойтон уйг чагнанам

Чагнан сортолзохуйяа
Сайхнаас сайханд чинь олзлогдож
Сэрүүн тунгалаг зүүднээ
Чиний үнсэлтээр цочиж сэрнэм......

                                                        11.12.27 

Жирийн л өдрүүд

Дурсагдах авиа чинь
Сэтгэлийн цонх хагалхад
Даарсан даа, хучилгаа давхарлаж
Сарны гэрлээс, нарны дулааныг мэдэрсэн

Мэдрэхдээ, олон аялгууг зэрэг хүүгүүлэх
Салхисын эгшигт анирыг, магадгүй

Маргааш зүүдлэх зүүдтэйгээ андуурч
Сонинд ороосон дүнсэн тамхиа асаахад

Уугих утаа нь, өндөрт хөөрөх
Бодлыг минь өвөртөлсөөр нисэхэд
Угтаа амьдралд хоргодох жирийн л өдрүүд
Буурал нөмрөгтэйгээ өмнөөс мишээнэ.

                                                 МУИС-"Оюутны 3-р дотуур байр" Б хотхон

                                                                                                   11.12.25

Тэнцүү

Уушийн газар олуул цуглаад
Ганцаардах шиг
Утга учиргүй амьдарлын нугачаанд
Ганц тамхи минь, хань болох нь
Чиний санаа алдалттай тэнцүү

Тэнцүүхэн бодлоо хуваалцах ханьгүй
Үнсний саваа ширтэж суухад
Тийм гэхийн аргагүй сайхан шүлэг сонсох нь
Үнэн ч бус хорвоод зуурдхан ч гэсэн сэтгэл чөдөрлөх нь
Чамдаа яарах хүсэлтэй минь тэнцүү.

Зүрх зогсохгүй.........

Удахгүй их сургуулийн гудамжинд хавар гэдэг улирал ирж өнгөрөн одсон дурсамжиндаа сэтгэл минь нялхарна. Энд л үлдээсэн алтан хормууд гөлгөлж буй модод шиг нэг нэгээрээ үрээ цацна. Тэгэхэд хорвоо ертөнц ямар хямдхан санагдах бол. Энд л юу ч мэдэхгүй гэнэн цайлган хэнд ч хор хөнөөлгүй залуу насны минь урлан бүтээх төв сүндэрэлсэн. Гудамжных нь хана туурга шат хаалга модод нь, шувууд нь, хүмүүс нь бүгд дотно.

Гурван жилийг үдэж одоо ганцхан жил

 
Амьсгалхад агаар нь халуу шатам. Халууцхад хань ижил болсон нөхдийн минь сэтгэл бүлээн. Замынх нь гэрэлтүүлэг бүхэн гэртээ хариач гэж надад шивнэдэг. Энд олон залуусын хүсэл мөрөөдөл, хайр дурлал, гуниг, зовлон жаргал, баяр хөөр бүхэн гэнэн инээмсэглэлээ тодруулсаар зүрхэнд минь үүрэлсэн. Эндхийн юм бүхэн эгэл нандин. Нандин бүхэн нь хэзээ ч тасрахгүй. Цовоо цолгиун дуутай гэрэл цацраасан үзэсгэлэнт охид хаврын хаварт олон эрсийн нүдэн дотор сэлүүргүй сэлдэг. Цас нь шивэрч, бороо нь бударч ордог. Гудамж нь "БАГА ТОЙРОГ" гэсэн нэрэндээ зохицсон. Хоёр алхаад л эртний танилтайгаа хүртэл таарна. Улаанбаатар хотын зүрхний лугшилт энд л тодхон хүчтэйхэн булгилан цохиолно. Дотуур байрных нь гадаа хос залуусын үнсэлцэх нялууралд уяссан болжимрууд үргэлж ямар нэгэн дууг

хоршин дуулна. Залуусынх нь гитарын тав дахь утас таван сарын эхээр хаашаа  ч юм замхарч одно. Оройн цагаар хөгшин залуус баян ядуугийн ялгаагүйгээр уушийн газарт нь цуглаж нэгэн насныхаа амьдарлын учгыг ярилцсаар амттайхан яриа өрнүүлнэ. Тамхиных нь утааг тэнгэр сорон тайтгарна.
Ичээндээ орсон баавгай шиг зун гэн ч хүн үгүй мэт, нэг ч амьд амьтан үгүй мэт, хүмүүс амьдардаггүй мэт дүнсгэр эл хульхан уйтгар энэ гудамжыг бүрхэнэ. Тэр үед л төв замынх нь дундуур олон бодолд ээрэгдэн алхахад нулимс эрхгүй асгарна. Энэ байдал удаан үргэлжлэхгүй. Дөрвөн зүг найман зовхисоос цусыг нь сэлбэсээр шинэ шинэ залуус намрын намарт ирсээр, хаврын хаварт буцна. Буцах залуусынх нь энхрийллийг хадгалсаар байрандаа л хоцорно. Харин ирэгсэд өөр өөрийн хүслийг өнгө өнгийн дүрслэлтэйгээр зурна будна.

Энд хууль дүрэм журмыг амьдрагсад хийгээд, аж төрөгчид, түр орогногчид нь өөрсдөө зохиож, өөрсдөө асуудлаа шийднэ. Хэн хүн энд ирээд эрх чөлөөг хэмжээ хязгааргүйгээр илэрхийлж болно. Уран бүтээлчдийн хувьд хамгийн нээлттэй газар. Тэд энэ гудамжийг эзэгнэгч эзэд нь. Амьнаасаа илүү хайрлах өмчирхсөн хүсэл тэдэнд байдаг. Тэрслүү дэндүү сонгодог замналаар цаг үргэлж бичиж, туурвиж, зохиож, амьдарна, амьсгална, наргина, цэнгэнэ. Гэхдээ үнийг нь уран бүтээлээрээ төлнө. Төл гэж даан ч тэр хэзээ ч хэлэхгүй. Хэзээ ч хэлэхгүй учираас энэ урсгал цагийн цагт, үеийн үед үргэлжилнэ. Тасралтгүй үргэлжилсээр ертөнцийн төгсгөлд мөнхөд зүрх нь шинэрээ цохилно.

ЗӨН СОВИН

Ямар их эрч хүч, энерги, ямар ч эмх замбараагүй байдлаар түүн дотор нэг үгээр түүний шүлгүүд дотор оршдог гэж санана. Бөөн бужигнаан. Тэгсэн мөртлөө зарим газар хачин найрсаг байдлаар эрэмбэлэгдсэн байхыг харахад "авьяасын" тухай бодоход эрхгүй хүргэнэ. Нэг хоёр гурав гэж яваад гэнэт үсрээд зуу наян гурав гээд хаа хамаагүй үсэрч мэдэх Д.Сосорбарамын шүлгүүдийг одоохондоо энэ л "хүүхдэрхүү" чанараар нь тодорхойлж болно. Харин хэсэг хугацааны дараа эрэмбэлэгдсэн энерги яаж явган цэргийн жагсаал шиг жигдрээд босоод ирэхийг ирээдүйд бичих яруу найргаас нь харах л үлдэж байна. Гэхдээ нэг их удахгүй гэдгийг зөн совин минь надад шивнээд байна. Уг нь тэр ЗӨН СОВИН минь намайг хуурдаггүй л юмсан.

                                                                                                   Пүрэвхүүгийн Батхуяг

Гоо үзэсгэлэнгийн охин тэнгэрүүдийн охины нүдийг 
                                             алган дээр минь тавиад үнсэхдээ л чи явчихсан болохоор
Гоцлол хөгжимчин мэт зүрх минь одоог хүртэл
Гунигт аялгуу сонсоод уйлахдаа инээж чаддаг болсон
Ганцаардлын цагаан дарсыг шимээд ч үхэл байдаг гэдэгт
                                                 сохроор итгэх хүч өгөхгүй байгаа чиний
Сохорчихсон ганцаардлыг час улаан хонгил мэт амьдарлаар
                                                    хана мөргүүлэхгүй алхуулахын төлөө
Алган дээр минь үлдээчихсэн чиний нүдийг л тас атгаж суухад
Газарт шингэх шүүс нь үхлийг үгүйсгэж үхэл мэт цэцэг дэлбээлүүлнэм....
 Ай үхлийг үгүйсгэгч үхлийн бурхан минь.........
                                                                                                         
                            Найздаа төрсөн өдрийн халуун мэндийг хүргэе...........

Time

Хаяах гэж оролдсон биш
              тамхиа татсаар энэ насаа барж
Хамгийн ихээр санагалзаж
                гансарсан дурсамжаа
Чиний инээд бас мөрөөдлөөс
                    олох гэж
Чигчийн чинээхэн зүрхний
                      чинь ховдлоос
Тасдаж гаргасан мөн чанараг чинь
Тамирдаж дуусах сүүлийнхээ хоромд
                         бэлэг болгон үлээгээд
Идэрхэн насныхаа гэгээн харгуйд
Ихэл удаанаар бодмоглон гуниглана.....

                                                                  Төмөрбаатарын 9-н эрдэнэд

Урианхайн хөх салхи

                                                   

Ховд аймгийн Мөнххайрхан суманд орших 4632 м-н өндөр Мөнххайрхан уул

                          
                                       Дагшин уулсынхаа догшин хяр дээр     
                                       Дан майхантай зуун жил чарлана.....



Гиюүт үдшийн уйтгарыг
                      дааж ядан сэрчигнэх
Гал-усан навчсыг амраг мэт хайралнам
Хойд нутгийн салхи сул
                          сул нулимсыг минь арчина
Холын бүгээнд уулс
                         бүсгүйн хөх мэт харагдана

Гануу даван одсон харгуйн түнэлийг сочоох
Тал сар нохдын дуунд бөртөлзөнө
Гагцхан шүүдэр бөхөхийг үзсэндээ
Гунигийн усанд хөлөө норгож суунам

Чөдрийн морьд эрх чөлөөний туг мэт одод
Гагцаар буйг минь сэтгээд
                                  эмзэг аялгуу илгээнэ.
Дэл сүүлээ омгийн салхиар сэвнэ
Чөрхрөөт үүлсийн сиймхийгээр охидын
                                   нүд мэт одод
Гагцаар буйг минь сэтгээд
                                  эмзэг аялгууг илгээнэ.

 

                                                                    Төлөөс
Хорон үгтэй энэ шар залууг
Хорвоо чамд дурласных нь төлөө өгчээ
Хар бор ажилд огтхон ч эвлэдэггүй гараараа
Хачин тунгалаг шүлэг бичдэг юм шүү

Тогшвол жингэнэн мөсөн халилын оройд
Ая тухын жинхэнэ эгшиг дуурсана
Алив хайрт минь цаг хугацаанаас өрсөж
Тагш дарс шимэн сууж сонсъё..............
          
                                                Зүүн гарын эзэнт шүлэгс номын 116, 147-р хуудаснаас.,.,.,,.,.

Шадар гурван цэрэг шавайгаа ханатал тэнэсэн нь:

Бурхны хурга,ариун амьтан хоёрын хамт

Бага тойргийн жирийн л нэг орой Ө.Үлэмжтөгс Д.Сосорбарам хоёрын хамт нэг кафед амьдарлын талаар утга зохиолын талаар цаашдын аж амьдарлын талаар мөн "Эмэгтэй хүний талаар" хэсэг зуур ярилцаж суухдаа яриандаа ч юмуу пивондаа ч юмуу халахдаа гурвуулаа нэгэн дуугаар "Дорноговийн Айраг сумруу" эрхэм найз Д.Эрдэнэзулайг эргэхээр мөн замаараа нутаг оронтой танилцаж явхаар шийдчихэв.... Тэгээд л гурав дахь пивио тулгаад замд гархаар шийдэж ууж дуусаад гэр гэрийн зүг явах бэлтгэлээ хийхээр хөдөлцгөөв.

2011 оны 11-р сарын 1-ний дөрвөн цаг гучин минутанд зорчих тасалбараа авчихаад гурвуул ойролцоох цайны газарт хоол идэж үлдсэн мөнгөндөө тааруулаад эр улсын жаргалыг эзгүй хээрт эдлэх гэж байгаагаас хойш нэг "Галуун хүзүүт" авхаар оров. Гэвч сар болгоны нэгний гэж нэхэл хатууутай өдөр байсан боловч худалдагч залуу нь багадаа төмөр замын гудамжинд нусаа гоожуулж явсан найз минь байв. Тэр үед л дотор зуун төгрөгтэй явснаас зуун нөхөдтэй яв гэсэн монгол ардын зүйр үг үнэн мэт санагдав. Нэгэнт уух юмаа авснаас хойш хэсэг тайвшираад тамхилцгаан зогсоход Улаанбаатар-Замын үүдийн зорчигчид суудлаа эзэлнэ үү гэсээр төмөр замын цагаан хоолой эгшиглэв. Суудалдаа тухалж авхад хэдийн нар шингэх зүгтээ морилж ард хоцорсон Улаанбаатар минь сүүмийн сүүмийсээр алсран алсарсаар холдов.

Дорноговийн Айраг сумын сургуулийн бидний бахархал буланд залрах яруу нарагч Д.Эрдэнэзулайгийн хөрөг

Нэгэнт зорьсон газартаа хүрэх нь тодорхой болсноос хойш Д.Эрдэнэзулайгийн гэрийг мэдхийн тулд түүнлүү залгахад бид хэдтэй нэг хоногийн өмнө зөрж хотод ирчихсэн байв. Гэвч энэ мэдээ бид гуравт хүндээр туссангүй. Ямар ч байсан гэрт нь очиж ээжид нь зориулж бас сая төрсөн эгчид нь зориулж авсан бэлгээ өгөхөөр шөнийн арван нэг дөч болж байхад "АЙРАГ" хэмээх бяцхан суурингийн өртөөнд тосуулах хүнгүйгээр газардав. Амьсгалхад агаар нь цээж дүүрэн юм. Гурвуул шөнийн харанхуйд тамхиа улалзуулсаар Христ сүмийн гэрэл чиглээд л алхаад байлаа. Эндхийн ноход даан ч их тайван юм. Хуцна гэдгээ мартсан юмуу. Хашаа хашааныхаа үүдэнд дуг нойрондоо дугжирцгааж байх юм. Уг нь яг өдийд л сумын төвийн нохдын эд ажил эхэлдэгсэн.

Гөлөг байхаасаал дуг нойрондоо гэж

Тэгсээр Доржнямбуу хэмээх өрх айлын гэрийн үүдэнд хаалгыг нь дотно нандинаар хоёр тогшиход Эрдэнэзулайгийн  ээж Цэцэгмаа эгч биднийг халуун дотноор хүлээн авлаа. Цай ууж суух зуураа эргэн тойрноо ажиглахад аавынх нь  гараар сийлсэн сийлбэрүүд мөн зурсан зурагнууд нь нүднээ тодорно. Их уран зорж сийлсэн бүтээлүүдийг хараад дотроо нямбай цэгцтэй хүн байждээ гэж бодсоноо нуух юун. Нөгөө хоёрт маань ч тэгэж санагдаа биз. Ингэсээр газраар зассан сайхан орон дээр гурвуул бөх гэгч нь нойрсон сэрээд өглөөний ундаа ууж  Дорноговийн өглөөний наранд сунайж Айраг сумын аж байдалтай танилцахаар гарав.....

Хэзээний л алдартай улсаар дүүрэн энэ газрыг хараад дээрх дуу санаанд орж ирсэн мөртлөө ая нь мартагдаад байсныг даанч бодоод ухаад ойлгохгүйл явлаа . Магадгүй нутгийн салхис хэсэгхэн хугацаанд бодол согтоогоо бизээ. Ингэсээр элдвийг тунгааж бас сум орон нутгийн ажил байдлыг хөндлөнгийн нүдээр ажиглаж явсаар Дорноговийн арван хоёр жилийн сургуульд ороход эмээгийнхээ талын хамаатан болох бага ангийн багш Эрдэнэчимэг эгчтэй таарч гэрт нь уригдав. Бид гурвыг сайхан хүлээж авч хоол хийж өгөнгөө "Айраг" сумын амьдарлын түвшин энэ суурингийхаа сайн сайхныг гучин нэгэн жил амьдарч ажилласан хүнийхээ хувьд өөрийн мэдхээр чин сэтгэлээсээ ярьж өгсөн нь сайхан санагдав. Мөн сэтгүүлчдийн хараанд өртөөд энд тэндхийн хүмүүсийн анхаарлыг эрхгүй татаад байгаа Жоншны уурхайн талаар бага ч гэсэн мэдээлэл өгөв.  Бас сэтгүүлчийн ажил хийж байгаа бид хэдэд урмын үг хайралсаар  үдэж замын зардлын мөнгө нэмэрлэхэд нь нэрэлхсэн ч хэрэг болно гэдгийг нь мэдээд гараа тосоод л авав. Ер нь ч тэгээд нэрэлхүү зан хэнд хэрэгтэйн. Гархад цаашаа Хэнтийн Бор-Өндөр орвол аавын чинь хамаатнууд бас багын чинь найз Золжаргал байгаа гэж хэлэв. Ай даа аавын бийд хүнтэй танилцаж агтны бийд газар үз гэсэн үг санаан дотроос гижигдэв. Тэгсээр гурван цаг болж Цэцэгмаа багшийн явуулдаг "Хүрэл тулга" дугуйлан нээлтээ хийж нээлтэнд нь уригдсан бид хэд өөрсдийн чаддаг мэддэг бүхнээ дугуйлангийн хүүхдүүдтэй ярилцаж халуун дотно яриа өрнүүлэв. Тэр дугуйлангаас Д.Хуйлдар гэдэг хөвгүүн бид 3-ийн сэтгэлийг эрхгүй татсан боловч таван минутын уралдаанд шударга шүүлтийн дагуу дугуйлангийнхаа охин Оюукад түрүүгээ алдсан ч тэр хүүхэд бичихээ л болихгүй бол бид гурвийн хувьд сайн яруу найрагч болно гэдгийг нэгэн дуугаар тийм гэж  лав хариулна. Ингэсээр Дорноговийн дугуйлангийн хүүхдүүд биднийг гаргаж өгч зарим нэг нь дэвтэр дээрээ сэтгэлийн үг зарим нь дуртай мөрөө бичиж өг гэж ичээв. Тэхдээ л Айраг сумын тэр багачуудаас ирээдүйд "Монголын утга зохиолд" хүч түрэн орж ирэх авьяастнууд ар араасаа давалгаалан замнасаар байх бизээ..

Яруу найрагч Д.Сосорбарам фенүүддээ гарын үсгээ зурж өгж буй нь

Өртөөн дээр очиж мянга таван зуун төгрөгний тасалбартай Хэнтийн-Бор-Өндөрлүү явах пилет гурвыг бичүүлээд хэсэг азнасхийн Социлизимийн үеийн хит болсон бүтээлүүдийг утсан дээрээсээ  сонсонгоо гурвуул хэсэг чимээгүйхнээр дотроо санаа алдацгаав. Учир нь залуу насны мартагдашгүй хэсэгхэн дурсамж үлдсэн Дорноговийн Айраг сумын тэнгэр нэг л бүрхэг жихүүн хүйт даагаад гомдоод байгаа ч юм шиг санагдав. Ийн гуниж суухад галт тэрэгний бүрээ эгшиглэж цааш явах аяныхаа замд гарлаа.      

Шөнийн Бор-Өндөр Айраг сумыг бодуул уул уурхай эрт хөгжисөн гэсэндээ орон сууц хүн ам хөл хөдөлгөөн ихтэй замын гэрлүүд нь асаалттай угтав. Эрдэнэчимэг эгчийн хэлснээр багын найз Золжаргалын утаслуу залгавал "Бор-Өндөрийн" Онцгой байдалд жолоочоор ажиллаж байгаа гэдэг сургийг мэдээд тийш алхсаар хүрээд л очив. Өөдөөс гурван жилийн өмнө салсан дүрслэл жирийгээд өнгөрөх нь тэр. Гэрэвшсэн үү итгэж ядсан уу бүү мэд. Нэгэл хүйтэн хөндий мэнд мэдээд, гэрээ зааж өгөөд ажилдаа хоцров. Маргааш өглөө арван нэг хүртэл ажилтай тэр болтол гэрт сайхан унтаж байхгүй юу л гэлээ. Тэгсээр хонох газраа очиж найзын хашааны эзэн мөн л хамаатан болох Цэнгэл ахынд гэдэсний хуушуур идэж ходоодоо баярлуулаад, гол зорилго болох Хэнтийн Дархан сум орж "Төрийн соёрхолт яруу найрагч Р.Чойномын гэр музейг үзэх талаараа хэлхэд ирж очиход 90км талдаа 45 гэж байлаа. Тэгээд мөнгөө л бэлдчих гэдэг юм байна. Мөнгө дуусаж байсан ч сайхан сэтгэлд нөхдийн дэм тусаар мөнгөө хангалттай олох аргаа олчихоод маргаашийн хаан банк онгойхыг хүлээхээр  Золоогийн  хөрзөнгөөр галласан гэрт бөх гэгч нь нойрсов.

Замын турш хайр энэрлээ харамгүй зориулсаар ирэв. Ер нь дундын минь өмч байлаа тэр...

Өглөө босход Бор-Өндөрийн тэнгэр бүрсгэр бүүдгэр байлаа. Гурвуул нүүр гараа угааж аваад бэлдэж өгсөн цайгаа уучихаад Бор-Өндөрийн хотоор зугаалж Интернэт кафед нь хаягаа шалгаж блогоо хүртэл замд бичигдсэн найзынхаа шүлгээр хөгжүүлээд, зарим нэг нөхөддөө амьд яваагаа дуулгаад Хаан банкнаас ч мөнгөө авлаа. Гадаах агаар жихүүн байсан ч сэтгэл минь халуу шатаж байлаа. Тэнгэрээс шамарга зөөлөн хаялана. Манай хоёр цаашлуулж номны өмнөтгөлд байдаг шамарга гэдэг үгээр хүнийг шоолов. Тэгэж тэгэж явсаар Хэнтийн яруу найрагч болох номоор нь мэдэх Д.Гансүрэн яруу найрагчийг хайх журмаар 10жилийнх нь сургуульд орж монгол хэлнийх нь багшаас сураглавал Шаарийбуу хэмээх найрагчийн дугаарийг өгж Үлэмжтөгс утсаар асуусан ч тусыг эс олов.

Гэтэл шамарга маань бударсан их цасаар солигдож эргэн тойрон битүү мананд автах нь тэр. Яаахаа шийдэн барин  сургуулийн  үүдний хаалганы сандал дээр сууж байтал  түрүүн утсаар ярьсан Шаарийбуу найрагч ороод жижүүрээсээ сая надтай утсаар ярисан залуучууд хаана байна гэсээр биднийг хараад сайхан залуучууд байна гээд үнсэж гарав. Бас зүгээрч гүй ээ жоохон юм үнэртүүлчихсэн. Тэгээд л нэг өрөөнд дагуулж ороод гол зорилго агуулгыг асуусаар Р.Чойномын гэр музейг үзхээр явна гэсэн чинь бас шүлэг бичдэг хүн гэсэндээ тэрүүхэндээ тус болох гээд чадлынхаа хэрээр танидаг баридаг жолоочоосоо асуусан ч цаснаар тэгээд битүү манантай өдөр явах жолооч нэгээхэн ч байсангүй. Гэвч Эрдэнэзулайгийнд түүнийг байхгүйд очисондоо харамсаагүй шигээ юу ч бодолгүй буцаж байгаа айл Цэнгэл ахынд орж өдрийн хоолоо идэж бас хүүхдийнх нь комьпютер дээр машин уралдаж тоголсоор өдрийн талыг барж суутал бүрий ч болж Золоо ч орж ирэх нь тэр.

Золжаргалын гэрийн гадаа

Маргааш буцлаа хөгшөөн бас нэг юм гэрт чинь задалхуу гэтэл тэр чинь зовлон юмуу гэж хариуллаа. Шадар гурван цэрэг эвтэй дөрвөн амьтан болсоор буцаж гараад онцгой байдал дээр очиж хамт ажлыг нь шалгангаа дэлгүүр орж нэг юм авах гэтэл пиво аваа гэх нь тэр. Дотроо гайхаад л пивоо бариад л гэрт нь орлоо. За тэгээд ч мөнгө яаг буцах зардалдаа таарчихсаныг ч хэлхүү нэгэнт л зам хаагдачихсан нөхцөлд тэгээд хийх ажилгүй хүмүүс чинь пиво задлах гэтэл авдарныхаа араас нэг юм гаргаад ирлээ. Ууж эхэллээ. Багын дурдатгал жирэлзэж  Хэнтийн Баянмөнхөд хамт адуунд явж байсан, мөн хонь хариулж байсан муудалцаж байсан зэрэг эргээд сэдрэх нь тэр. Манай хүн ч эхнэртэй болсноо хүүхэдтэй болсноо найман сард гэр барьснаа дуулгаад амжлаа. Гэвч хүүхэд эхнэр хоёр нь хот явсан байлаа. Хэн хэн маань сайхан дундаа орцгоож байтал Золоо нэг найзыгаа хоол хийгээд аваад ир гээд л залгаж байна. Бид гурав ч яахав цатгалан байсан. Нээх ч хоол бодсонгүй. Удахгүй "Онцгойд" хамт ажилладаг онц гойд зүйлгүй  ч төлөв даруу Батчулуун гэдэг үеийн залуу ширээнд нэмэгдснээр эвтэй дөрвөн амьтан гарын таван хуруу боллоо..Ийм тийм зүйлсийг ярилцсаар гурван ч шил архи  дууслаа дахиад байгаа юу гэтэл авсан авдарных нь араар өнгийвөл авдраараа байх нь тэр . Тэгээд л тийм зүйл хараад дээр нь багын амьдрал эрхгүй сэтгэл эгшээгээд бас хамт явсан хоёртойгоо цуг гэнэт юу ч бодолгүй урсгалаараа энд ирчихсэндээ баярласандаа тас үсэрсээн. Манай хоёр ч сайхан ойлгосонд одоо хүртэл баярлаж явнам. Мэдээж тасарсан хүн яаж унтаснаа яаж л санав гэж нэг мэдсэн Сосорбарамыг тэвэрчихсэн л сэрлээ. Тэгсээр дөрвүүл сэрцгээж явах барих юмаа цуглуулж байтал Золоо гаднаас жолооны үнэмлэх гадаад паспорт өврийн дэвтэр барьсаар орж ирэв. Цасанд сайхан цан цохиод хоножээ. Нөгөөдхөө өвөртөө хийгээд л 08.30 болж байхад дараа ирнээ гэсээр тэврэлдээд салцгаав. Гэвч Бор-Өндөр--УБ явдаг чиглэлийн автобусны билет дууссан байв. Маргааш нь хагасайн өдөр нэг нь тэнхмийн тэмцээнтэй нөгөөх нь төлөвлсөн ажилтай байсан болхоор заавал явхаас өөр шаардлагагүй. Хөдлөхөөс нь өмнө гурвуулаа юу л болвол болог гэж бодоод л хамгийн хойно сууж байсан хэдтэй хувааж суугаад л кармаанд үлдсэн 25.000 төгрөгөө өгөөд л төрөлх нийслэлийнхээ зүг хүлгийн жолоо залав.....  Гурван хүн хоёр хүний зардлаар явж эдийн засгийн хэмнэлтийг гаргасан нь аялалын бас нэгэн олзуурхууштай үйл явдал болж бидэнд ашиг тусаа үзүүлэв. Замд Говьсүмбэр аймгийн төв Чойр дээр цайны газар  зогсоход кармаанд мөнгө байхгүй ч сэтгэл дотроо бид баян бялхаж цалгисан цатгалан явав. Яагаад гэвэл олон уран бүтээлийн санаа толгойд багтаж ядталаа тэнэчихсэн зарим нэг нь бичигдээд эхэлчихсэн байсан юм чинь. Ингэсээр урагшлаад л үлдэж хоцорсон бүхэн ард хоцроод дурсамжин дотор кадарлагдсаар

явхад алсарсаар хоцорч байсан "Нийслэл минь" тодрон тодорсоор угтав.
 Дараачийн адал явдал хаана хэрхэн яаж явагдахыг хэн ч бүү мэдэг........ Үргэлжлэл бий....

Замд бичигдсэн шүлэг...

 

Жижиг тосгодын гэрэл хааяа нэг анивчих

Жигд хэмнэлтэй галт тэрэгнээ зорчином

Төсөөллөөс өөр танил зүйлгүй

 Зунаараа үргэлжид байдаг харийн сууринг зорином 

Төрөлх гэр хэдэн бээрийн тэртээд хоцорчээ.

Аялалын турш зугаацуулах зүйлгүй нэгэн хэвийн уйтгарт

Аяншиж ядарсан зорчигчидоор элбэг, эл тэрэгнээ

 Замын турш бид хөл хөөртэй зорчином

Буух газарт минь угтах хүн нэгээхэн үгүй ч 

Буйд газрын бяцхан өртөөг сэтгэл догдлон хүлээнэм.

        2011.11.01 Дорноговийн Айраг сумын чиглэлийн галт тэргэнд....

Баярууд

 Монголы утга зохиолд олон давалгаа байдаг гэж ярьдаг. Миний хувьд адил нэртэй нэгэн цаг үед амьдарч уран бүтээлээрээ бидний дунд давалгаалж яваа гурван Баярын шүлгүүдээс энэ удаа тавихаар шийдлээ. .

 1. Ядамсүрэнгийн Баяраа
1988 онд Увс аймгийн Зүүнговь суманд төрсөн. "Боргихон талын уянга" 2003, "Нэг урлаг" 2008, " Хөх мэдрэхүй шүлгийн цомирлог хамтын 2010 "Цөн" 2011 зэрэг бүтээлийн эмхэтгэлүүд хэвлүүлсэн.

Халааснаас чинь авсан
                          гал улаан загалмай
Халуу төөнөн хэвтэнэ
                                орны хөндийд
Хайрыг минь цовдлоод
                             халааслаж явсан
Хар хүчийг чамаас би
                             хулгайлж авсан
Итгэл найдварын цус
                     илч дулаан шингэсэн
Ийм загалмайг одоо
                          би өөрөө эзэмшинэ.


2.Ганболдын Баяр
1982 онд Архангай аймгийн Тариат суманд төрсөн. Залуу зохиолч, чөлөөт зохиолчдын холбооны гишүүн 2004 онд "Би" 2008 онд "Дөрвөн нүдтэй дэлхий" 2011 онд "Азиза" зэрэг номуудаа хэвлүүлсэн.

Цасан шуургатай
Бөгтгөр саарал шөнөөр би
Өнчин дэнлүүний гэрэл дор
Сүүдрээ нөмрөн суугаад
Тамхи татаж элдвийг эргэцүүлнэ
Тамхины гал дээр унан амьсгал хураах цасны тоогоор
Лавсан их уйтгар уруул ч хөдөлгөх тэнхэлгүй болгоно
Урд хойно минь гаран нэг юм шиншлэх
Зүрх цагаан хар гөлөг
Улаан од шиг нүдээрээ намайг
Хов хоосон болгож харна...

3.Агваржин Жа.Баяржаргал
Төв аймгийн Авдархаан суманд төрсөн. Монголын зохиолчдын эвлэлийн шагналт "Болор цомын эзэн"
"Торомжоо" 1990, "Сул алс" 1994, "Цас цэцгийн улирал доорхи мөнгөн шөнө" 1996 "Дурлалдаа халуурсан охид" 2001, "Гучин татарын зуслан" 2002, "Дөтгөөр галавын турадас буюу дээд мандал дахь бослого" 2003, "Гоо засалч цаг хугацаа" 2006, "Гэрлийн жилийн хэлмэрч" 2006, "Аадрын оршил үүлс голын дээгүүр манарна" 2008 зэрэг яруу найргийн номууд хэвлүүлсэн.

Саранд дурлаж
Шүлэглэн бүү солиорцгоо
Сэвхэн дээр нь
Суу билэг биш
Хоногийн чинь тоо бий
Салхи хөгжөөн
Исгэрч бүү хөөрцөглөцгөө
Тунгалаг хар урсгалд нь
Туулгуулж одох
Заяа чинь бий
Тэнгэрт дүүлэх гэж
Адган бүү тэмүүлцгээ
Тэнд алдар гавьяа биш
Үхэл чинь бий.

Чиний бүтээх гол дүр

Найруулагчаа төгсгөлөө өөрчил
Гол дүр үхэж төгсөхөд би дуртай
Наад хэсгээ хас
Надад инээмсэглэл зохихгүй
Цус болгож хэрэглэх улаан будгаа асга
Цаг нь болохоор жинхэнэ цус урсана
Би гол дүрийн эмэгтэйд ганцаараа дурлана
Бас тэгээд бүх хөрөнгөө шилжүүлнэ
Эцэст нь түүний нөхөр гар буутай гарч ирнэ
Энэ бууг ав гэж тэр надад буу өгнө
Сумгүйг нь мэдсэн ч онио тааруулаад
Сэтгэл амар гохоо дарна.


"ЯРУУ НАЙРАГ" түүний хэлснээр гуниглал энэ гол хөшүүрэг гэж хэлснийг санаж байна.  Тиймээс ч "Ховдын" намрын салхийг ховдоглон сорж байгааг чинь энд нөхөд байсан ноход чинь үнэрлээд л сууж байгаа шүү...


...Хэн нэгнээ мэдэхгүй юм шиг  
Хөндийхөн хирнээ хамтдаа алхая
Хоёр зуун дөчин долоо мөн эсэх
Хариугаа олж авъя
...Зүрх зүрхээ чагнаж
Зайсангийн шатаар өгсөе
Зургаан зуун гучин хоёр эсэхийг
Заавал шалгая
...Оройн цагаар тэгээд
Орцны чинь үүдэнд уулзъя
Одод түгээд сар гарсан байвал
Охин насыг чинь хөтлөөд буцъя.

Амьдралын улаан шугам гэж ярьдаг санагдана. Арван найм хүрээд бас хичээл сурлагаараа улаан шугамны урд хойно орлоо гэдэг байлаа. Түүнтэй адил Б.Лхагва-Очирын яруу найргийн улаан шугам нэгэнт ард нь татагдчихжээ. Тэгэхээр одоо зөвхөн урагшаа. Тэр нэг үеийг туулж, одоо зөвхөн өөр түвшинд хүрсэн байна. Учир нь хэдэн жилийн өмнө бичсэн шүлгүүдээс нь өнөөдөр бичиж байгаа шүлгүүд нь огт ондоо өөр "сэтгэлээр" дүүрэн болжээ. Одоо харин улам гүнзгийрэл гэсэн "УЛААН ШУГАМ" урдуураа татаад шүлгээ бичих л үлджээ.
                   
              "Нэн шинэ үеийн яруу найраг" номны 152-р хуудаснаас дээрх үгсийг хуулбарлав.

Хамгийн эхэнд тавигдсан шүлэг "Миний бүтээх гол дүр" шигээ одоо чиний хувьд өөрийнхөө гол дүрийг тод томруун харуулах л үлдлээ. Нялуунаас шулуун нь дээр байх. Эр хүний нулимс цуснаасаа үнэтэй гэдгийг чи Их сургуулийн гудамжинд тамхи татаж зогсохдоо хэлж байсан байхаа.

Цонхон цаана

Гишүү хугачих чимээнээр
Хэсэг үүлс нүүн одход
Гялсхийх мэт тэнгэр цэлмэж
Хаа нэгхэн бороо шивэгнэнэ

Өмнөөс нөмрөх үүл нь
Хуралдан хэлэлцэж бөөгнөрхөд
Өнө дурдатгалын сэжүүр салхинаа хийсэж
Хэнз хэнзхэн бороо дусална

Нэг их дотно санагдах
Энэ л зүсэрсэн бороонд
Нэрээ ч хэлэлгүй одсон
Энхрий чиний дүр

Цонхон цаана тодроод л арилна ....
                                                     
                                           11.07.27 Төв аймаг Манзушир хийд

Хонх

Сэрж эгээрмээр үдшийн
Сэрүүн лаврин цацруулсан гайхамшигт
Эгшин дор, нүдний чинь нулимсыг арчихсан

Тэгээд чиний тухай бодож
Гэрийн чинь хаяагаар алхахад
Даруй зүрхний минь цохилтууд суларч

Чамайг дуудах хүсэл дэврээд
Нэг л мэдхэд хурууны минь өндөг
Хонхон дээр чинь дарагддаг..........
                                       "Орхиж яваад буцаж ирсэн чамд анх зориулж байсан шүлэг"

Нулимс

Хайр дүүрэн гэрэлтсэн харцаар
Халуун зүрхний минь гүнийг нэгжих
Гэм зэмгүйхэн дальдчаанд чинь
Гэлмэн дальдчих минь эмзэг
Хохь ганцаардлаас хол
Цэнхэрлэн харагдах их усны мандалд
Хоног өдрийг хуруу даран тоолоод л
Цээжин дотроо хумигдхад
Хонгор охидын нулимс
Цэлсхийгээд л асгарна даа

Бодолдоо нүдээ аних чимээг чинь
Их аадрын дараах солонго шиг чагнаж
Бодолдоо нүдээ нээх чимээг чимээг чинь
Идэрхэн насныхаа зүүд шиг сонсож
Нүүгэлтэх салхисын гүн эгшигт хоргодохдоо
Эрчилэн түрхэрэх он цагийн нөмрөгөөс олж
Намрын навчисын тасрах эмзэглэлтэй цуг
Эгнэгт эс оршихгүйг чинь мэдэрсэн

Дуусашгүй урт аялалын сүүлчийн хонх
Цангинан жирвэлзээд долгионтход
Дурдатгал ороосон сэтгэлийн минь зүүнд утас сүвлэж
Цамц бас ороолт нэхэж суух чамайг
Төсөөлөл дотор минь орших
Хамгийн бодит ертөнц гэдгийг
Тэмдэг төдий анивалзах ододтой
Харанхуй гудамжаар алхахдаа ойлгосон.........

НАМРЫН шүлгүүд...

Шүлгийн санаа олно гэдэг эрэл. Алдаж гээгээгүй юмны эрж хайгаагүй эрэл. Навчин дундаас навч эрэхүй. Цэцгэн дундаас цэцэг эрэхүй.Цэцэг хийгээд навчыг эрэх нь салхин дундаас салхи эрэхүй юм. Ургаж байгаа навч бол навч биш, зүгээр л ургаж байгаа навч. Дэлбээгээ нээсэн цэцэг бол цэцэг биш, зүгээр л дэлбээгээ нээсэн цэцэг. Тийм болохоор салхи ч салхи биш, агаар ч агаар биш. Тэгэхээрээ навч гэж юу юм ? Салхи гэж юу юм?

   

Миний багадаа өссөн нутагт
Намар болоход уйтайсан
тэр цагт өнгөөр будашгүй гуниг
Үгээр хэлшгүй уйтгар бүрхдэгсэн
Өнгөрсөн гуниг, намрын дурсамжийг
бодохоор
Өдгөө ч гэсэн тэр гунигийг амтлах
шиг болдог ч
Одоо бүх зүйл өөр
Хавар цаг ирсэн
Жаргал ургаж, баясал нисэж ирээд л....
                                                                                           ӨЛЗИЙХУТАГИЙН ҮЛЭМЖТӨГС

  
Гүн бодол хавьцаа навчаар гол урсаж

Навч хөлөглөн би гоо үзэсгэлэнтэй ганцаардана
Ганц шувуу хэдэн зууны турш солгой аялгуунд
мансуурч
Надад оромж барихдаа уйлж суусан бол
Нулимсаар нь гурил зуурч
Хэзээ ч үл үзэгдэх мөнхийн гурвалжинд үүрийг нь засна
Тэнд миний дурлалын пайз
Хазаад тавьсан алиман сар мэт бүдэгхэн гэрэлтээд
Цаг хугацааны зүг дэвж одох үест зүрх минь
гуниглаж эхэлнэ .
                                                                                          ДЭЛГЭРСАЙХАНЫ СОСОРБАРАМ

Модон завь шиг дүртэй бүүдгэр гэгээт навчтай
Найман сарын гуниг сэлүүрдсээр
Намрын зүг гэртээ харним би...
Сагсандаа ямар ч олзгүй буцах загасчин эр шиг
Сар ч халаасанд үгүй, эрвээхэйн цогцос л номын завсар
Эндхийн зун ийм тод өнгөтэйг хэн мэдэх вэ?
Эндээс би шүлэг ч үгүй буцаж л явна даа...
Нарнаас зүүгдсэн шувуудын дэвэлт шиг намар минь
Хайр минь, халуун илчит бүдэгхэн минь
Хэчнээн ч жигүүртэн гэрэлд урваж
Моддын мөчрөөс нислээ ч
Хэзээд ч чиний энхрийлэлд
Зүрхээ нүцгэлж чадах шүлэг минь...
Ай намар минь, амраг минь.

                                                                                            ЭРДЭНЭБААТАРЫН БҮЖИНЛХАМ

Хашаанд минь хэзээнээс ч юм

Харагдах болсон залуу улиасны

Хандаж ургасан зүгт нь нөмөрлөн зогсоод

Хэчнээн тамхи асаасныг минь

Хэн ч мэдэхгүй шиг

Утга учиргүй ногоон навчис

Унахдаа ямар үг хэлдгийг

Би сонсохгүй шиг

Наймын тоо хэлбэрт аалзыг

Томруулдаг шилээр харж цочсоныг минь

Аалз ойлгохгүй шиг

Орчлонт ертөнцийн өдөр хоног, хэмжээсүүд

Ондоо газар луу намайг хөтлөх болоод удлаа

Харьцангуйг харсан тэр томруулдаг шилийг

Хайрцаганд хийж номын сандаа хадгалахад

Утга учиргүй ногоон навчис

Унших номын минь хавтасанд алтан утас шиг дурайгаад

Урагдаж навсайсан хуудасыг нь

Аалз шүлсээрээ бэхэлж, хөнгөмсөгөөр савлан тоглоход

Аман хуурын хайрцагт үлдээгээд удсан

Томруулдаг шилээ авч эрвээхэй харахаар би явлаа

                                                                                ТӨМӨРБААТАРЫН ЕСӨН-ЭРДЭНЭ

Унаад ургасан навчсын 

Урд төрлийнх нь тухай 

Уйтгарт үлгэрийг сонсож

Удаан суулаа

Намрын ой, навчсын дуу

Магадгүй маргааш л жаргал ирнэ

Жаргал ирхэд би уйлна

Уйлахад нүднээс минь

Навчис унана...

Надаас унасан навчис дээгүүр

Чи гунигтай алхална

Чиний гунигийг миний навчис 

Чимээгүй залгилна...

Гэхдээ...
Навчис хэзээ ч уйлахгүй
Намар бид хоёр ийм л хоосон
                                                                                       ЧИМЭГДРЭГЗЭНГИЙН ӨСӨХБОЛД

Өөртэй чинь зөрсөн агшинг
Өнгөөр зүйрлэвэл улаан

Нэг тийм дулаахан мэдрэмж төрөөд

Нэлэнхүйдээ бие минь чичрэн даардаг

Цүнх шүргэлцэхэд зүрх хүчтэй цохилж

Цээжнээсээ гарах гэж адган тэмүүлдэг

Үггүй зөрөхөд чинь галзуурах мэт

Үймэрсэн бодолдоо тарчлан зовдог

Чамтай зөрөх агшин

Час улаан болохоор л

Чи намайг харалгүй
Цагаан учрал руу л тэмүүлдэг байх,.,.,.,.

                                                                                         ДОРЖНЯМБУУГИЙН ЭРДЭНЭЗУЛАЙ

чиний талд үүрд зогсох бурханы

чичрэгт гарт зүрх минь атгаатай

амар амгалангаасаа намайг олвол

ай би тэр л үед...

мөс мэт хүйтэн чинийхээ

мөрөөдөл төдий хоосон юм би

энэ л цайзаасаа оргож намайг сонговол

эргэж буухгүй салхи юм би

намайг ойлгохгүй намарыг

хавар хэмээх шиг

намайг танихгүй чиний

насаараа хүлээх хүлээлт юм би.
                                                                                            РАДНААДОРЖИЙН УЛАМ-ОРГИХ                    

Зүрхнийхээ хуанлыг дэлгэж суугаад
Томруулдаг шилээр
Чамтай танилцсан цаг хугацаагаа
Нягтлан бодож хэсэг тээнэгэлзлээ

Голдуу бороо үл мэдэг хаялсан
Навчисын судлаар дуслууд нь
Бөнжигнөн жирвэлзсэн
Он цагийн алдаа заалаа

Бодохнээ хавар байсан болвуу гэж
Өөртөө тунгааваас
Үсэнд чинь сондорлогдсон хярууг
Үлээж өгснөө санахад өвөл ч юм шиг

Гэтэл намайг санагалзан дурсаж
Шаргал гунигийг сэтгэлдээ хослуулан
Нисэж явааг чинь тагтан дээрээсээ хархад
Намар л байж дээ чи                                             
                      
                                                                                              САЙНЖАРГАЛЫН НАЧИН

                                                           "ШИНЭ ҮНЭР" шүлгийн цомирлогоос

ХУРД

ХУРД

/эссэ/        

Хурд ердөө физик хэмжигдэхүүн гэж ойлгогдохоо болиод уджээ. Учир нь хурдны хязгаарт хүрэх гэсэн хүн төрөлхтөний мөрөөдөл хэзээ ч биелэхгүй. Яагаад гэвэл хурданд тийм тогтмол хязгаар үгүй санагдана. Нэг үгээр хурдлаад байвал хурдлаад л байна гэсэн үг. Одоогоор дэлхийн хамгийн хурдан хүн Усаин Болдийн 100 метрт үзүүлсэн амжилтуудыг мөдхөн Лондонгийн олимпиаар хэн нэгэн Африк эвдэх нь тодорхой. 

  Гэхдээ бүх зүйл нэг хачин ХУРДАНД шилжиж буй гэдэгтэй би санал нийлдэг. Хорьдугаар зууны 80-аад онд одоо миний таньдаг бүх дүү нар нэг ой хүрчихээд хөвөнтэй өлгийндөө хэвтэж байлаа. Гэтэл энэ зууны хүүхдүүд төрөөд нэг сар хүрэв үү үгүй юу? хөл гар сарвалзуулаад хөвөнтэй өлгийгөө одооны хүмүүсийн хэлдэгээр “жийж” орхих юм. Нэг сартай инээмсэглэх, ход ход элэглэх, зурагт үзэх, аав ээжийгээ таниад өмөлзөх бол тэдний хувьд хэзээний сурчихсан эрдэм. Юунд ч юм яараад байгаа юм шиг. Тэд гурав дөрвөн насандаа хөөрхий бидний үеийнххний найм ес хүрээд ойлгож байсан байгаль хийгээд амьдралын тухай бүх төсөөлөл мэдлэгийг олоод авчихсан байх юм. Хэн ч заагаагүй байхад  тав зургаан настай хүүхдүүд интернет ертөнцөд дураараа сэлгүүцэж байна. Энэ хурд ямар учиртай ХУРД вэ? гэх бодол надад үе үехэн төрнө. Сайны хурд муугийн хурд уу? Зул бадамлахын өмнө тодордог шиг хүн... гэх гунигт бодлыг ч төрүүлнэ. 

 Харин уран зохиолд өнөөх хурд илт мэдэгдэх боллоо. Газрын эзэн Л.Толстой шиг арван хэдэн жил нэг роман бичиж байгаа зохиолчыг одоо дэлхийн хаанаас ч олохгүй. Сүүлийн үед хоёр жил бичсэн роман бараг он удаан жил бичсэн зохиолд тооцогдохоор хурд уран зохиолд үйлчилж байна. Тэгээд ч 19-р зууны роман гэдэг ойлголт энэ цагт огт өөр болсонтой санал нийлэх шаардлагатай. Гэхдээ л роман бол роман шүү дээ? 

   

 Өөр нэг хурдыг анзаарахгүй өнгөрөх аргагүй болжээ. Цаг хугацаа. Эсвэл би зөвхөн мэдрэмжиндээ хэт захирагдаад байж ч болох юм. Миний насны ихэнх хүмүүс долоо хоног ямар хурдан өнгөрч байна вэ? хэмээн дуу алдах нь олонтоо. Тэдний хэлдгээр долоо хоногт хоёрхон өдөр байх болсон гэнэ. Даваа... Ням. Нуулгүй хэлэхэд надад ч бас ийм мэдрэмж төрөх болсон. Цаг хугацааны ойлгомжгүй хурд, өндөр давтамжтай амьдралын хэмнэл хоёрт захирагдаад олон сайхан зүйлийн дэргэдүүр жишим ч үгүй өнгөрч байгаа мэт санагдах болжээ. Байгаа мэт ч юу байхав. Үнэхээр олон сайхан зүйлийн дэргэдүүр анзаарах сөхөөгүй амьдарч явна. Нэг л мэдэхэд цас нэвсийтэл дарж, салхины хүчинд гарсан цасан угалзуудыг харах ч үгүй гишгэлэн, юунд ч юм бэ? яарч одно. Нэг л мэдэхэд өвс ногоо ширэлдэн ургаж, хаврын урьхан салхинд байгалийн өөрчлөлтийг харах сөхөөгүй амьдралын буулганд зүтгэнэ.  Үнэндээ энэ их хурд таатай сайхан санагдахгүй л байна. 

Монгол яруу найрагт 20-иод жилийн өмнө найраглал гэдэг лут төрөл байлаа. Уянгын найраглал, туульсийн найраглал, бүр түүхэн найраглал гээд төрөл зүйлийн хувьд хөгжиж байлаа. Яагаад дандаа өнгөрсөн цаг дээр бичээд байгааг минь ойлгоорой. Учир одоо манай яруу найрагт найраглал бичнэ гээд тонгойж суух тийм хоцрогдсон яруу найрагч үлдсэнгүй. Уучлаарай хоцрогдсон гэдэг үгийг битгий эмзэг хүлээж аваарай. Үнэн байдал минь энэ юм даа? Үнэхээр богино шүлэг одоо бороо шиг асгарч байна. Өнөөх “Болор                                   

цом”-ын тайзан дээрээс хүн амьтан залхтал уншдаг олон мөр шүлгүүд ч онц сонирхолгүй болжээ. Залуу шүлэгчид ердөө 10-14 мөр л шүлэг бичих болов. Энэ юутай холбоотой ямар үзэгдэл вэ?

Өнөөх гайхал хурд... Одоо олон мөр шүлгийг тогтож уншаад цагаа алдах боломж ямар ч насны хүнд үлдсэнгүй. Тэр тусмаа залуу хүнд. Яруу найрагт хурд яаж нөлөөлж буйг энэ жишээ харуулаад байгаа ч юм шиг. Агшин зуурын сэрэл, мэдрэмж, гоо сайхны таашаал. Энэ цагийн яруу найргийн хурд... Өөр үг олдсонгүй.

Японд боловсрол эзэмшсэн найз минь ийм нэгэн түүх өгүүлсэн удаатай. Токиогийн гадаад хэлний дээд сургуулийн оюутны байранд монгол япон хоёр оюутан хамт амьдарч байжээ. Хоюулаа ханиад хүрч гэнэ. Монгол оюутан бие тааруу тэр өдөр хичээл таслахаар шийджээ. Харин өндөр хэмээр халуурсандаа бөндөгнөтөл чичирсэн Япон оюунтан босоод хичээлдээ явжээ. Өдөр нь биеэ үл хайхран эрдэм номонд шамдагч Япон оюутнаас эрүүл мэндээ хайрлан хамгаалагч Монгол оюутан: -Чи юунд хичээлдээ явав. Бие чинь тийм муу байхад гэж асуужээ. Хариуд өнөөх Япон: -Хэрэв би нэг өдрийн хичээл тасалвал бүтэн сар нөхөж гүйцэх гэж зовох болно. Тиймээс үхчихээгүй бол хичээлдээ явахаас өөр аргагүй гэж хариулжээ. Аймаар бүр айдас хүрмээр хурд тэнд ноёлож байна гэсэн үг. Ганцхан өдрийн хичээл таслахад л  ХУРД  чамайг хүлээхгүй, тоосроод л алга болох нь. Ямар аймаар юм бэ? Одохондоо бид тийм ХУРДАНД автчихаагүй байгаа ч олон зүйл дэр хурдлаж эхлээд байгааг анзаарч байна.

 Өнгөрсөн жил уран зохиолын багш болох нэн сонирхолтой хэдэн хүүхдийг сонгон авч хичээл зааасан ухаантай. Би тэдэнд ХХ зууны арай дээр Монгол романуудыг унших даалгавар өгсөн юм. Эцэст нь тэдний нэг нь ч тэр романуудыг минь уншсангүй. Учрыг нь асуувал тэд үнэнээ л надад хэлсэн юм. 

-Эхлээд зузааныг нь хараад айсан.

-Дараа нь уншаад шууд нойр хүрсэн. Нойронд их сайн үйлчилдэг юм билээ.

-Тийм их цаг зав байсангүй. 

  Гэтэл шавь нар минь бааранд хэдэн цагаар ч хамаагүй бүжиглэж чаддаг. Гэхдээ бааранд хэдэн цагаар ч хамаагүй бүжиглэдэгт биш өнөөх романуудад л хамаг учир байна гэж үзээд бүгдэд нь сайн дүн тавиад өгчихсөн. Дүн бол яахав дээ? Хэдэн тоо л юм шүү дээ?

 Харин дараа нь өнөөх романуудаа өнөөх гайхал хурд багатай байсан цаг үед бичигдсэнийг гэнэт ойлгосон юм. Үнэндээ хурдтай холбоотой ганцхан зүйлийг би огт ойлгоогүй. Физик биеийн үзүүлэх хурднаас оюун санааны хурд илүү болов уу?

   Өндөр гэгээний номын багшийн бие лагшин гэнэт мууджээ. Тэгээд хэдэн шавийн хамт Түвд орноо залрах болсон гэгээнтэн шавь нартаа хандаж:-За би их яаруу явах ёстой. Та нарын урд гараад давхина. Зөвхөн миний морины тоосыг л хараад яваарай. Өөр зүйлд анхаарлаа хандуулж саатаж болохгүй шүү гэжээ. Тэгээд л давхиж гэнэ. Гэтэл нэг шавийнх нь морь шээх гээд зогсчихжээ. Өнөөх шавь нь  багшийнхаа болоод бусдынхаа тэнгэрт тулах тоосыг хараад л хоцорчээ. Араас нь хичнээн хурдлаад барааг нь олж хараагүй aлдсан ажээ. 

Өндөр гэгээн багшдаа өдөртөө л очоод золгожээ. Итгэхэд бэрх ч үнэн л гэдэг юм даа?  Монгол Түвд хоёрын хоорондох хэдэн бээр газрыг ердөө нэг өдөрт туулсан хэрэг. Тэр цагаас хойш олуул яваа Монголчууд морио шээхээр зогсоход дөрөөгөө хангинуулж чимээ өгдөг  болсон гэдэг.

  Энэ ямар гээч ХУРД вэ? Одоо бидний амьдралыг авч яваад байгаа ХУРД ч мөн адил ямар хурд вэ? Онолын ойлголтоор харьцангуй хурд уу? эсвэл гипер хурд уу?

                   Ёстой мэдэх юм алга. Гэхдээ ХУРДАЛСААР байна.